Galdera horiek aitzakiatzat hartuta, Mediatekako pasartea proiektatuko dugu ikasgelan.

Bideoa ikusi ondotik, bikoteka galdera hauei erantzuteko eskatuko diegu ikasleei:

1- Non zegoen iturburua?

Etxe baten azpian.

2- Udan ur anitz izaten zuen iturriak?

Ez, iturria agortzen zen.

3- Nola zuen izena ura hartzeko ontziak?

Marmita txiki batean hartzen zuten ura.

4- Nola deitzen zioten ura gordetzeko ontziari?

Printzazko balde handi batera botatzen zuten ura.

5- “Urketan” zer erran nahi du?

Ur bila, ur eske.

Bukatu eta gero, galderak denon artean zuzenduko ditugu.

Azken galderan agertu den -keta atzizkiari helduko diogu hurrengo ariketan. Hori egiteko, ikasleei Euskaltzaindiaren Hiztegian forma hori duten hitz gehiago bilatzeko eskatuko diegu. Horretarako, ezkerrean dagoen bilatzailean Zer atalean keta idatziko dute eta Non atalean Hitz-amaieran hautatuko dute. 378 sarrera agertuko dira eta ikasleek, binaka jarrita, atzizki hori duten hitzak bereizi eta erranahia ondorioztatu beharko dute: zerbaiten bila edo pila, multzo handia.

Jarraian, bertan ageri direnak zerrendatu ditugu:

ardoketa

1 iz. Ardo kopurua.

2 adb. Ardo bila. Bentetan ardoketa zebilen, bizkarrean zahagi, lepotik xahako.

ardoketan adb. Ardo bila.

ardoketara adb. Ardo bila.

arrainketa

1 iz. Arrain pila handia. Sareak bota zituzten eta arrainketa handia bildu zuten.

2 adb. Arrain bila.

belarketa

1 iz. Belar uzta. Behar bezala artatzen baditugu gure pentzeak, izan ditzakegu belarketa handiak.

2 adb. Belar bila. Gizon hori belarketa joan da.

egurketa

1 adb. Ipar. eta Naf. Egur bila. Egurketa atera ziren.

2 iz. Egurra bilatzea; (basoan) egur egitea. Basoan egurketan ari nintzen. Aurtengo egurketak egin ditugu.

3 iz. Egur pila.

ezpalketa

1 adb. Ipar. g.er. Ezpal bila. Bazkaria egiteko egurra eskas izanez, amak ezpalketa igorri zuen semea.

2 iz. g.er. Ezpaltzea.

ikazketa

iz. Ikatz garraioa. Itzain nenbilelarik ikazketan. Ikazketako mandoa.

iratzeketa

1 iz. Iratze bilketa.

2 iz. Iratze pila.

keta1

iz. Ipar. Multzo edo kopuru handia. Ez du ketak egiten nagusigoa.

keta2

adb. Ipar. Bila. Perla on keta dabilen gizona. Onaren ala berriaren keta doaz euskaldunak itsasoaz haraindira.

lanketa2

adb. Ipar. Lan bila. Hiru egunez lantegi batetik bestera lanketa ibili zen.

ogiketa

1 iz. Gari uzta. Ogiketa hori bururatuxe zelarik.

2 iz. Gari kopurua.

3 adb. Ipar. Gari bila; ogi bila. Ogiketa joan dira.

oteketa

adb. Batez ere Ipar. Ote bila. Oteketa joana zen.

urketa1

adb. Ipar. Ur bila. Lehen, emazteak beren ferretekin joaten ziren, Jainkoak daki nora urketa.

urketara adb. Urketa, ur bila. Suila buruan eta eskuinean pertza, urketara doala.

urketa2

iz. Ipar. Ur-piloa. Lehen aldikotz ikusi du itsasoa Biarritzen; hauxe da urketa!

Jarraian, –ketari atzizkiarekin ere, gauza bera egiteko eskatuko diegu (zerbait saldu, egin edo garraiatzen duen pertsona):

abarketari

iz. Abarketak egiten dituen eskulangilea.

ardoketari

iz. Ardoa banatzen duen pertsona.

argiketari

iz. Instalazio elektrikoak egiten edo konpontzen dituen langilea. Arotzak, argiketariak eta iturginak astelehenean lanera itzuliko dira.

arrainketari

iz. Arrain-saltzailea.

atunketari

1 iz. Atunak harrapatzen dituen arrantzalea. Munduko atunketari handienak japoniarrak dira.

bakailaoketari

iz. Bakailao-arrantzalea.

belarketari

iz. Belarra biltzen eta garraiatzen duen pertsona.

egurketari

iz. Egurra biltzen edo garraiatzen duen langilea. Egurketariek indigenak hiltzen dituztela salatu du erakundeak.

esneketari

iz. Esne-saltzailea. Ik. esnedun 2; esnezale 2. Astoarekiko esneketari asko zetorren oraindik Hondarribira.

ikazketari

iz. Ikatza garraiatzen duen pertsona. Ikazkinak eta ikazketariak.

iratzeketari

iz. Iratze biltzen aritzen den pertsona.

larruketari

iz. Larruen saleroslea.

onddoketari

iz. Basoan onddoak biltzen dituen pertsona. Oihan xoko frankotatik saskiak onddoz beterik ateratzen ikus zitezkeen onddoketariak.

piltzarketari

iz. Ipar. Piltzar-biltzailea, piltzarrak bilduz eta salduz bizibidea ateratzen duen pertsona. Ik. trapuketari. Ez zituen utziko gauza saindu horiek piltzarketariari saltzera.

trapuketari

iz. Piltzarketaria.

urketari

iz. Ura banatzen edo saltzen duen pertsona. Aurten soldaduez eta sukaldariez gain, urketariak ere izango ditu danborradak.

zamaketari

iz. Zamak garraiatuz bizibidea ateratzen duen langilea. Portuko zamaketariak.

zezenketari

iz. Zezenketetan zezenak, bereziki hiltzeko zezenak, jokatzen dituen pertsona. Ik. toreatzaile. Zezenketari zahar batzuk, urte asko sorbaldetan eta beldurra hezurretan, dardaraka zeuden zezenen aurrean.

Jorratutako gaiari helduko diogu hurrengo zereginean eta, horretarako, garai bateko etxeak nolakoak ziren galdetuko diegu, zer dakiten horren inguruan. Taldeka, haien aitona-amonei edo herriko adineko norbaiti galdetegi txiki bat egin beharko diote, baina, hori burutzeko, lehenbizi galderak prestatu beharko dituzte.

Laguntza moduan, arbelean hitz gako hauek idazten ahal dizkiegu, jakin dezaten zeri erreparatu elkarrizketa prestatu baino lehen:

komuna / ura / argia / sukaldea

Hurrengo saiorako ekarri beharko dituzte erantzunak. Hasieran, talde bakoitzak haien erantzunak bilduko ditu; horiek aztertu eta gero, arbelera atera eta gainerakoei kontatuko diete zer ikasi duten. Hauek izanen dira erantzun posible batzuk:

– Komuna: etxeetan ez zen komunik izaten, hortaz, nola moldatzen ziren, nora joaten ziren. Nolakoak ziren lehenbiziko komunak.

– Argia: etxe anitzetan ez zen argirik izaten, edo, izatekotan, pare bat bonbilla bertzerik ez zuten; batzuetan gainera, toki batetik bertzera mugitzen zuten bonbillaren bat.

– Ura: etxeetan ez zen urik izaten. Nondik eta nola ekartzen zuten ura. Nola aprobetxatzen zuten (adibidez, lixiba egin ondotik, ur hori oinak garbitzeko erabiltzen zen)

– Sukaldea: lurreko sua izaten zen, ondotik, ekonomika. Hor egiten zuten bizia. Ez zen oraingo laberik, mikrouhin laberik, hozkailurik… izaten.

Aurkezpenekin bukatzean, galdetuko diegu hemen garai bateko bizitzeko modua telebistan ikusi duten, eta erantzuna baiezkoa bada, non ikusi duten kontatzeko eskatuko diegu. Azken hausnarketa horren bidez, hirugarren munduko bizimodua eta gure aitatxi-amatxiena antzekoa dela ondorioztatuko dute segur aski.

Binaka edo launaka jarrita, horma-irudien bidez unitate honetan ikasitakoa laburbiltzeko eskatuko diegu, ondotik gelako edo pasabideetako hormetan paratzeko.

Lehenbizi, horma-irudian idatzi beharrekoa eta izanen duen itxura (marrazki edo argazkiak) planifikatuko dute, ondoren horma-irudiak egin eta ikastetxean paratzeko, denek ikus dezaten nola aldatu den gizartea eta gure bizimodua azken mendean.

Landutako gai guztiak ager daitezen, batzuek komunari buruzko horma-irudia eginen dute eta, bertze batzuek, aldiz, urari buruzkoa, argiari buruzkoa edota sukaldeari buruzkoa.

Natur zientzietan lantzen bada, horma-irudia uraren zikloari buruzkoa izan daiteke.